جاهل مقصر

جاهل مُقَصّر، کسی که تکالیف و احکام شرعی را نمی‌داند و در شناخت آنها نیز کوتاهی کرده است. بنا بر نظر علمای شیعه، جاهل مقصر در آخرت مستحق مجازات خواهد شد. فقیهان معتقدند عباداتی که «جاهل مقصر» انجام داده، اگر مطابق با فتوای مرجع تقلید خود یا مطابق با واقع باشد صحیح است.

تعریف

در علم اصول فقه، جاهل را به دو نوع جاهل قاصر و جاهل مُقصّر تقسیم می‌کنند. جاهل مقصر به مکلفی گفته می‌شود که تکالیف و احکام شرعی را نمی‌داند؛ اما توانایی آموختن آنها را داشته و در شناخت آنها کوتاهی کرده است.

عبادات جاهل مقصر

فقهای شیعه معتقدند عباداتی که «جاهل مقصر» انجام می‌دهد، اگر مطابق با نظریه مرجع تقلید خود یا مطابق با واقع باشد و با قصد قربت نیز انجام گرفته باشد، صحیح است. فقیهان با استناد به روایات می‌گویند در دو مورد ویژه، عبادت «جاهل مقصر»، هرچند مطابق با واقع نباشد نیز صحیح است. آن دو مورد عبارتند از:

در جایی که نماز باید شکسته خوانده شود، ولی آن را کامل بخواند.
در جهر و اخفات؛ جایی که نماز باید آهسته خوانده شود؛ آن را با صدای بلند بخواند یا برعکس (نماز باید با صدای بلند خوانده شود؛ اما آن را آهسته بخواند.)

مجازات جاهل مقصر

علمای شیعه معتقدند که «جاهل مقصر» در آخرت، مستحق عقاب است. درباره علت مجازات آن، چند نظریه وجود دارد:

بیشتر فقیهان معتقدند جاهل مقصر به دلیل اینکه تکلیف واقعی و شرعی خود را انجام نداده مجازات خواهد شد.
بر اساس نظریه محقق اردبیلی و صاحب مدارک، خداوند «جاهل مقصر» را به دلیل کوتاهی نمودن در یادگیری، مجازات خواهد کرد، نه به این دلیل که وظیفه شرعی و واقعی خود را انجام نداده است.

جستارهای وابسته

جاهل قاصر

پانویس

↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۱۵۳؛ دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۷ش، ج۱، ذیل مدخل «جهل».
↑ ولایی، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول فقه، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۲۴۱؛ دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۳ش، ج۱، ذیل مدخل «جهل».
↑ نجفی، مجمع الرسائل، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۴۱.
↑ فرهنگ‌نامه اصول فقه، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۳۷۴.
↑ فرهنگ‌نامه اصول فقه، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۳۷۴.
↑ سبحانی، مسائل جدید کلامی، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۳۳۳.
↑ پور اللهیار، «بررسی مسؤولیت جاهل به قانون در حقوق ایران»، ص۳۷.
↑ موسوی بجنوردی، علم اصول، ۱۳۷۹ش، ص۸۵.
↑ موسوی بجنوردی، علم اصول، ۱۳۷۹ش، ص۸۶.

منابع

پور اللهیار، حسن، «بررسی مسؤولیت جاهل به قانون در حقوق ایران»، در نشریه علامه، شماره ۹، بهار ۱۳۸۵ش.
دانشنامه بزرگ جهان اسلام،‌ تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۳ش.
سبحانی، جعفر، مسائل جدید کلامی، قم، موسسه امام صادق، ۱۳۸۲ش.
فرهنگ نامه اصول فقه، به کوشش جمعی از نویسندگان، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۹ش.
موسوی بجنوردی، سید محمد، علم اصول، تهران، موسسه چاپ و نشر عروج، ۱۳۷۹ش.
نجفی، محمد حسن، مجمع الرسائل، مشهد، موسسه حضرت صاحب الزمان، ۱۳۷۳ش.
ولایی، عیسی، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول فقه، تهران، نشر نی، ۱۳۷۳ش.
هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، قم، مرکز دایرةالمعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۲ش.

[1] هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۱۵۳؛ دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۷ش، ج۱، ذیل مدخل «جهل».

[2] ولایی، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول فقه، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۲۴۱؛ دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۳ش، ج۱، ذیل مدخل «جهل».

[3] نجفی، مجمع الرسائل، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۴۱.

[4] فرهنگ‌نامه اصول فقه، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۳۷۴.

[5] فرهنگ‌نامه اصول فقه، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۳۷۴.

[6] سبحانی، مسائل جدید کلامی، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۳۳۳.

[7] پور اللهیار، «بررسی مسؤولیت جاهل به قانون در حقوق ایران»، ص۳۷.

[8] موسوی بجنوردی، علم اصول، ۱۳۷۹ش، ص۸۵.

[9] موسوی بجنوردی، علم اصول، ۱۳۷۹ش، ص۸۶.

اصطلاحات فقهی
اجتهاد و تقلید	فقه فتوایی • فقه استدلالی • تکلیف • تقلید • اجتهاد • مجتهد • فقیه جامع‌الشرائط • مرجع تقلید • فتوا • اعلمیت • بلوغ • احتیاط واجب • احتیاط مستحب • احتیاط • حاکم شرع
احکام تکلیفی	واجب • واجب عینی • واجب کفایی • حرام • مستحب • مکروه • واجب تعیینی • واجب تخییری
قواعد	قاعده صحت • قاعده فراغ • قاعده حیازت • قاعده طهارت • قاعده حلیت • قاعده تسامح در ادله سنن • قاعده نفی سبیل • قاعده لاضرر • قاعده الزام • قاعده اضطرار • قاعده جب • قاعده درأ
سایر	تقیه • منطقة الفراغ • ولایت فقیه • قیاس • احکام عملی • احکام وضعی • احکام ثانویه • احکام شرعی • ضروری دین • ضروری مذهب • جاهل قاصر • جاهل مقصر • آیات الاحکام • فهرست آیات الاحکام • ابواب فقه • احکام تأسیسی • احکام امضائی • مسائل مستحدثه • اجماع • اجماع محصل • اجماع منقول • احکام اولیه • فریضه • فقه سیاسی • اسیر • فقه مقارن • معاملات • اجتهاد در مقابل نص • اداء و قضاء • درهم شرعی • دینار شرعی • مباهته • کنیز • ما فی الذمه • اکراه • شارع